Spirita vivo: gerrit.en.madzy@planet.nl
Prioritato: 2
Korektita versio
HUGO: Veel tsjechische letters!!
KATOLIKISMO
Johano Hus -- æu ne plu herezulo?
"Sur la sojlo de la granda jubileo de la jaro 2000 mi volas esprimi profundan bedaýron pri la kruela morto de Johano Hus; lia morto fariøis fonto de multaj konfliktoj kaj disdividoj en la mensoj kaj la koroj de la æeða nacio," diris papo Johano Paýlo la dua dum la aýdienco de partoprenantoj de la internacia simpozio pri Johano Hus, kiu okazis en la Laterana Universitato en Romo de la 15a øis la 17a de decembro 1999. La papo parolis pri Hus kiel pri unu el la plej kleraj magistroj de la praga universitato kaj persono de speciala signifo por la æeða nacio, persono neforgesebla antaý æio pro la morala kuraøo esprimita fronte al suferado kaj morto.
Jam 585 jaroj pasis de post la brulekzekuto de la katolika pastro kaj religia reformisto, Johano Hus, "la plej glora æefo".
Lia kariero de reformisto
Li naskiøis en la sudbohemia vilaøo Husinec æe Prachatice en la jaro 1369 (sed laý la plej novaj esploroj verþajne nur en 1371). Komence li estis nomata Johano de Husinec, sed poste nur mallonge Johano Hus. (En la mezepoka æeða lingvo hus signifis "ansero".)
Ekde 1390 li studis en la praga universitato, en 1393 li fariøis bakalaýro, en 1396 magistro de liberaj artoj, ekde 1398 li prelegis en la artisma fakultato de la universitato, en 1400 li estis ordinita pastro, en la jaroj 1401-1402 li estis dekano de la artisma fakultato, en la jaroj 1409-10 rektoro de de la praga universitato. Ekde 1402 li estis predikisto en betlehema kapelo en la praga Malnova Urbo. Liaj predikoj rapide tiom famiøis tra Prago, ke la kapelo estis plenplena de homamasoj. Liajn predikojn æeestis ankaý la reøino <Z`'>ofie (Sofia) kaj ofte ankaý la æefepiskopo Zbyn<e`'>k Zajíc de Hasenburg, kiu komence simpatiis kun Hus.
Hus tiam fariøis reprezentanto de la æeða reforma movado, strebanta pri la rebonigo de la katolika eklezio kaj de la socio per konsekvenca respektado de la novtestamentaj idealoj. Grandan influon al Hus havis la verkoj de la angla teologo, filozofo kaj religia reformisto John Wycliffe [øon viklif] (1320-1384), kies verkaron la katolika eklezio proklamis hereza. La verkoj de Viklif estis legataj ankaý en la praga universitato. Kvankam Hus ne aprobis la artikolojn de Viklif, proklamitajn herezaj, li tamen plene aprobis la tekstojn ne kontraýajn al la eklezia doktrino.
Hus akiris subtenon de la tiamaj influaj rondoj, inkluzive de elstaraj personoj de la kortego de reøo Venceslao la 4a kaj de parto de la praga loøantaro. Sed ekde 1408 li kaj liaj partianoj havis æiam pli oftajn konfliktojn kun la ideaj kontraýuloj, inter kiuj antaý æio la germanaj magistroj en la universitato kaj la æeða eklezia hierarkio, kun æefronte la æefepiskopo.
La æefepiskopo postulis, ke Hus rezignu pri la viklifismo, sed kiam Hus rifuzis, li denuncis lin antaý la papo. Tiu tuj publikigis buleon, per kiu li plenrajtigis la æefepiskopon interveni kontraý la reformistoj, malpermesi al ili prediki kaj konfiski æiujn verkojn de Viklif. Reøo Venceslao la 4a kaj reøino <Z`'>ofie pledis por Hus kaj kun multaj nobeloj propetis por li æe la papo. Tiam la papo ordonis, ke Hus venu al Romo por pravigi sin. Sed tion Hus ne povis fari kaj la papo anatemis lin.
La kondamno de la simonio
En 1411 papo Johano la 23a deklaris militon al la reøo de Napolo kaj por akiri monon por tio li komencis vendi indulgencojn (pardonojn de pekoj). En Prago pastroj komencis vendi la indulgencojn en 1412 kaj minacis per inferaj punoj al tiuj, kiuj neniel volis kontribui al la milito. Hus akre atakis la vendadon de la indulgencoj asertante, ke ne estas juste kontribui al la papo per mono por murdi kristanojn kaj instigis homojn ne aæeti la indulgencojn.
La popolo efektive æesis kontribui en la indulgenc-kason kaj la papaj senditoj plendis æe la reøo, kiu ordonis ne kontraýstari la vendadon de la indulgencojn. Tiamaniere Venceslao la 4a unuafoje kontraýstaris al Hus. Æar Hus daýrigis siajn agadojn kontraý simonio, la papo proklamis interdikton super Prago, dum Hus tie æeestas. (En la urbo do æesis diservoj, baptoj, nuptoj, funebroj, ktp.) Pro tio komence de novembro 1412 Hus forlasis Pragon kaj foriris al kasteleto Kozíhrádek en suda Bohemio kaj poste ankaý al aliaj lokoj, kie li vivis sub þirmo de nobelaj favorantoj. Æie tie li predikis al la popolo subæiele kaj liaj instruoj rapide disvastiøis kaj enradikiøis æe la homamasoj.
La literatura agado
Tie li ankaý skribis siajn verkojn. Lia æefa latina verko estas De ecclesia (Pri la eklezio); en øi li entute ripetas la ideojn de Viklif, ke la kapo de la eklezio estas Kristo, ne papo; kredantoj estas nur tiuj, kiuj estas antaýdestinitaj por savo kaj vivas laý la Biblio. La Skribo kaj la sanktaj Patroj, kiuj akordiøas kun la Skribo, estas la sola fundamento de la kredo.
Sed precipe li verkis æeðlingve, por ke la verkoj estus alireblaj por la simpla popolo. Liaj æefaj verkoj estas: Libroj pri la simonio, Ekspliko de sanktaj lega¼oj dimanæaj (unuvorte: Postilo), Pri la ekkono de la øusta vojo al saviøo (Filineto), Pri ses hereza¼oj, Interpretoj de la kredo, dekalogo kaj sinjorpreøo. Literaturan valoron havas ankaý liaj leteroj, æefe tiuj el Konstanco. Siajn verkojn li skribis per la viva popola lingva¼o, per riæa stilo kaj abundaj retorikaj figuroj. Li simpligis kaj precizigis la æeðan ortografion per enkonduko de supersignoj.
La vojaøo al la koncilio en Konstanco
Tiam la papo mem intencis realigi iujn reformojn en la eklezio kaj tial li kunvokis novan koncilion al la sudgermana urbo Konstanco. La rom-germana imperiestro Sigmundo (æeðe Zikmund), la frato de reøo Venceslao la 4a, proponis al Hus, ke li iru al Konstanco por senigi sin de æiuj akuzoj. Kvankam la amikoj de Hus avertis lin kontraý Sigmundo, Hus tamen decidiøis vojaøi al Konstanco, tie defendi sin antaý la koncilio kaj pruvi, ke ne li, sed la eklezio deflankiøis de la instruoj de Kristo. Reøo Venceslao la 4a disponigis al li akompanantaron el æeðaj nobeloj kaj Hus ekvojaøis la 10an de oktobro 1414. En Konstancon li venis la 3an de novembro kaj tuj la sekvan tagon la nobeloj informis papon Johano la 23an, æeestantan en Konstanco, pri la alveno de Hus, petante, ke neniu maljusta¼o okazu al li. La papo promesis al li protekton kaj deprenis de li la anatemon.
Sed kontraýuloj de Hus ne maldiligentis. La kanonikoj de Prago kaj de Vy<s`'>ehrad sendis al Konstanco liajn malamikojn, kiuj abomenis neniun rimedon por makuli la honoron kaj la bonan nomon de Hus. Þajnigante, ke Hus volas fuøi, ili atingis tion, ke li estis arestita kaj enkarcerigita. Vanaj estis la intervenoj de la æeðaj nobeloj æe Sigmundo, ke Hus estu liberigita. Malice kondutis al Hus la ¼urrompa imperiestro.
Fariøis æiam pli klare, ke Hus tute ne povos reveni en sian patrujon. La koncilion partoprenis grandparte pastroj kaj ekleziaj altranguloj neindaj je siaj postenoj. Papo Johano la 23a mem estis origine mara pirato. Dum tiuj ekleziuloj diversmaniere amuziøis kaj diboæis, Hus senkulpe kuþis en tenebra prizono, kie li dufoje grave malsaniøis. La sciigo pri lia aresto vekis en Bohemio grandan kontraýstaron. Post multaj skribaj intervenoj el Bohemio kaj Moravio kaj surlokaj postuloj de la æeestantaj nobeloj estis promesite, ke la 5an de junio Hus rajtos paroli.
Sed la publika elpaþo antaý la koncilio ne plenumis la esperojn de Hus. Oni tute ne permesis al li esprimi siajn ideojn, sed male tute antaýjuøeme kaj pasie malebligis al li paroli, postulante ke li respondu nur jes aý ne. Ili postulis, ke li senkondiæe reprenu æiujn siajn instruojn. Tio ripetiøis ankaý la sekvan tagon, kiam mem æeestis Sigmundo. Li tiam diris, ke æio, kion li aýdis, sufiæas por Huson kondamni kaj brulmortigi lin.
Tiam venis al Konstanco nova petletero kun sigeloj de 250 æeðaj nobeloj, ke Hus estu denove liberigita. Sed la koncilio tiun leteron tute ne atentis kaj metis Huson denove en malliberejon, kie li estis kelkfoje admonita revoki siajn hereza¼ojn. Sed li æiam rifuzis. Dume li skribis kelkajn leterojn en Bohemion adiaýante siajn amikojn. Li antaýsentis sian kondamnon al la mortopuno, sed li kredis, ke Dio fortigos lin, por ke li æion eltenu. Sian adiaýan leteron de la 10a de junio 1415 "Al la fidelaj æeðoj" li finis per jenaj vortoj: "Mi ankaý petas, ke vi amu vin reciproke, la bonajn perforte subpremi ne lasu kaj la veron al æiu deziru."
Lia kondamno al morto kaj brulmortigo
Sabate la 6an de julio 1415 Hus estis kondukita antaý la eklezianaron en la episkopan preøejon, kie æeestis ankaý imperiestro Sigmundo. Estis legataj 30 artikoloj kulpigantaj Huson pri herezo kaj la tuta akuzo estis konfirmita de atestantoj. Hus volis ankaý æi tie defendi sin, sed tion oni malebligis al li. Tiam episkopoj komencis malordini lin. Ili surkapigis al li paperkronon, sur kiu estis pentritaj tri diabloj kaj skribite: "Jen la æefherezulo".
Hus estis kondukita ekster la urbon, akompanate de granda homamaso, por esti brulmortigita. Li paþis serioze preøante kaj kantante psalmojn. Post kiam li lastafoje rifuzis revoki siajn instruojn, li estis ligita per þnuroj kaj æenoj al tabulo kaj æirkaý li estis amasigitaj ligno kaj pajlo en formo de stako tiel, ke nur lia kapo estis videbla. La ekzekutisto ekbruligis la þtiparon. Hus ne vivis longe. Kantante psalmojn kaj preøante li rigardis al la æielo kaj dum mallonga tempo li sufokiøis pro la densa fumo. Lian cindron oni ¼etis en Rejnon.
En la kondamno de Hus æeðoj vidis la kondamnon de la tuta nacio. Komence de septembro 1415 la æeða nobelaro kunvenis grandnombre en Prago por protesti per letero al la koncilio kontraý la mortigo de la justama pastro kaj la malhonorigo per tio kaýzita al la tuta lando. Fakte øi estis proklamo de rezista movado kontraý la plej alta eklezia aýtoritato. La husana revolucio estis komenciøanta...
La signifo de Hus
La grandeco de Hus baziøas sur tio, ke pro sia konvinko li kuraøis kontraýstari eæ la plej grandan aýtoritaton de la mondo, la mezepokan eklezion. Lia morala signifo troviøas en lia strebado plibonigi la vivon de æiuj kaj en la fakto, ke liaj vortoj kaj agoj estis identaj.
La ideoj de Hus, lia verkaro, lia vivo kaj morto trairas la tutan æeðan historion. La oficiala doktrino de la nove formiøinta þtato Æeðoslovakio en 1918 estis bazita sur la ideoj de Hus. La tiam fondita æeðoslovaka eklezio poste akceptis la kromnomon "la husana". En la verkoj de elstaraj artistoj aperas la persono kaj verkaro de Hus kaj la ideoj de la husismo; la æeðoslovakaj soldatoj en ambaý mondmilitoj batalis sub la simboloj de Hus kaj de la husana revolucio.
Jubilea Jaro 2000 estas elstara evento por la repaciøo inter religioj kaj eklezioj. La bedaýro pro la morto de Hus, kiun esprimis la papo, estas la unua granda paþo en tiu direkto. Iuj observantoj atentigas, ke kvankam Vatikano atribuas al Hus lokon inter la ekleziaj reformistoj kaj esprimas bedaýron pro lia sorto, øi samokaze tute ne esprimas sin pri liaj instruoj kaj sekve tute ne povas temi pri lia reordino nek pri rehabilito.
Malgraý æio la pozitiva ekpaþo de Vatikano kaj persone de papo Johano Paýlo la dua estas bone akceptata kaj perceptata de la æeða socio.
Ji<r`'>í P<V>ATERA
En Prago troviøas sep monumentoj pri Hus; el ili la plej konata estas tiu sur la malnovurba placo farita de la skulptisto Ladislav <S`'>aloun [þaloýn], malvualita la 6an de julio 1915, okaze de la 500a datreveno de la þtiparumo de Hus.
Johano Hus transdonita al la sekulara potenco por plenumi la punon (el la kroniko de Ulrich von Richental)
{en kadro}
La kontraýpapoj
La papeco de Romo suferis gravan krizon depost la komenco de la 14a jarcento. Papo Klemento la 5a, franco laý deveno, ekloøis kiel unua papo sub protekto de la franca reøo en Avignon, kie la papa palaco ankoraý æarmas la turistojn. Post tiam pluraj franc-devenaj papoj sinsekve loøadis en la sudfranca urbo, øis fine en 1377 Katarina de Sieno konvinkis papon Gregorion la 11an reiri al Romo. Sub ties sekvanto, Urbano la 6a, dek tri kardinaloj kun francaj preferoj elektis kontraýpapon Klemento la 7a. Sekvis la tiel nomata granda okcidenta skismo: dum 52 jaroj estis du aý foje tri papoj samtempe, el kiuj la oficiala papolisto rekonas æiam nur unu samtempe. La ceteraj estas konataj kiel t.n. kontraý-papoj. Ankaý Johano la 23a estis tia kontraýpapo. Tial povis okazi ke en 1950 ekoficis en Romo iu "oficiala" Johano la 23a, la papo de la dua vatikana koncilio.
Gerrit BERVELING
ÿ;