Lingvo: syama@dokkyo.ac.jp

Prioritato: 3

Korektita versio

LA MANÆURA

Formortanta lingvo de malplimulto en Æinio

La manæuroj estas unu el la plej grandaj inter la multaj minoritataj etnoj de la popolrespubliko Æinio. Øia loøantaro superas dek milionojn. Kiuj tamen povas paroli la manæuran ne atingas centon, laý la MONATO-korespondanto Sabeo Fu, el Chengdu [æendu], urbo en, aý æe limo de, la regiono kie ili loøas. La rapido de la forpereo de la lingvo samas kiel tiu de specioj. Probable la manæura kiel parola lingvo malaperos en dek jaroj, se oni ne alprenos urøajn rimedojn.

La ekzistanta manæura estas rigardata de la fakuloj kiel rara primara materialo por esploro, vivanta fosilio, inda esti traktata kiel þtata trezoro. La specialistoj proponas ke oni urøe fosu kaj savu tiel la lingvon kiel la kulturon kaj morojn.

Nia korespondanto antaýnelonge vizitis sian amikon, s-ron Zhao [øaý], manæuron pli ol 70 jarojn aøan, loøantan en Chengdu. Li ne trovas æe s-ro Zhao manæurajn trajtojn: li estas islamano laý siaj manøa¼oj, de gento ji [øji] kaj tibetana laý siaj vesta¼oj. Nia raportisto konatiøis kun sia najbaro jam antaý longe kaj ¼us eksciis lin esti manæuro. Okaze de la ceremonio de æi ties naskiøtago, li ektrovis lian manæuran familian nomon. La maljunulo rakontis pri sia familio. Lia prapatro estis ano de la manæura trupo garnizonanta en Chengdu, konsistanta el 3 000 oficiroj kaj soldatoj, kiuj alvenis de Jingzhou [øjinøoý] de la provinco Hubei (ðubej) en 1718. (La legantoj ne kleraj pri la orientazia historio sciu ke tiam Æinio estis sub la tri- kaj duonjarcenta regado de la manæuroj, nomata la imperio Qing [æjing].) Liaj antaýuloj heredis la postenon en la trupo generacio post generacio øis la retiriøo el la politika areno de la manæuroj en 1911. Æar la manæuroj vivis kune kun la æefgento Han [ðan] de Æinio tiom longe, iom post iom ili preskaý identiøis al la hanoj en vivstilo, moroj kaj precipe en parollingvo.

La maljuna manæuro konfesas ke liaj samgentanoj estas asimilitaj. La MONATO-¼urnalisto demandis, kio estas la perspektivo de la manæura lingvo. "Mi jam estas perfekta uzanto de la hana," li diras. "Mi tute ne scipovas paroli aý skribi la manæuran, eæ ankaý mia patro aý avo. Øi fremdas al mi kiel fremdlingvo. Þajnas ke øi ne utilas al ni..."

Historia skizo

La æina civilizo estis konstante minacata de æirkaýaj barbaroj, simile kiel estis la roma imperio fare de øermanoj, kaj mezepokaj okcident-eýropaj reølandoj fare de la normanoj. La æefaj el tiaj invadantoj estis turkoj, mongoloj, manæuroj, kaj tibetanoj, kaj la tri unuaj eæ konkeris la æeflandon de la hanoj. La unuaj tiaj danøeraj fremduloj estis la hunoj, kiuj, ne sukcesinte konkeri la Mezan Regnon pro la efikaj rezisto kaj repuþo fare de la imperio Han, migris okcidenten æirkaý la dua jarcento antaý la komuna erao kaj minacis en la persono de Atilo la tutan kristanan mondon. Oni diras, ke ili estis turkoj aý miksa¼o de turkoj kaj mongoloj. Han estas la etimo de la gentnomo Han, kiu propre ne estis uzata de la æinoj mem.

Meze de la tria jarcento de la komuna erao, en la Æielan Imperion invadis nordaj barbaroj konsistantaj el diversaj etnoj. La dinastio de la hanoj transmigris en la sudon de la æina kontinento. Tio estis la unua fojo kiam stariøis fremdgenta registaro sur la æeflando. Fine de la 5a jarcento, Æinio estis denove reunuigita sub la dua mondimperio, t.e. de alia mondo ol la okcidenta, post Han sub la nomo de Tang. En la 10a jarcento en norda Æinio establiøis fremdula regno de manæuroj, nomata Jin [øjin]. Dum la mongoloj estis nomadoj, la manæuroj estis æasantoj el la nordorienta periferio de la æina civilizo, æiam havantaj aspiron al la moroj de la hanoj, kaj rapide asimiliøis al la rafinita kulturo, same kiel iliaj posteuloj, pri kiuj temas nun. La æinoj mem persistis en la suda parto de Æinio, kiel estis antaý duonjarmilo.

Æi tiu manæura dinastio estis poste siavice jugita sub la mongoloj, kiel parto de ties mondimperio, kiu estis preskaý fariøonta vere monda, venkinte en 1241 la aliancajn trupojn de la Sankta Imperio kaj de la poloj æe Liegnitz en Silezio antaý ol ili retiris armeojn je la morto de la Granda Ðano en la hejmlando. La han-genta regno en la suda Æinio estis alsorbita al la mongola imperio -- tio estis la unua fojo kiam la tuta Æinio estis sub fremda regado.

Sur la ruino de la mongola þtataparato prosperis han-genta regno nomata Ming, la tria tia potenco post Han kaj Tang, sed meze de la 17a jarcento, la tuta Æinio falis, por la dua fojo, sub la agreso de barbaroj, tiufoje de la manæuroj, kies imperio daýris øis 1911. La lasta imperiestro de la manæura dinastio sin lasis ludi rolon de marioneto enmane de la japanaj imperiistoj en la tiel nomata Manæura þtato de post 1931. Tio estis la signalo al la dua mondmilito. Li estas protagonisto en la filmo La lasta imperiestro de Bernardo Bertolucci [bertoluæi]. La nunaj æinoj neniel uzas la geografian nomon Manæurio -- kiel forgesi? --, øi estas la nord-orienta regiono.

Lingva genealogio

La manæura lingvo estas pli bone konata inter la okcidentanoj sub la nomo de tungusa, apartenanta al la altaja lingva familio, kune kun la lingvoj de la aliaj æefaj invadintoj en Æinion, la mongolaj kaj la turkaj, aý tjurkaj por distingi disde la lingvo de la nuna respubliko Turkio, kiu estas unu el la tjurkaj (vidu PIV). La hipotezo de ural-altaja familio ne estas universale agnoskata. Uralaj estas la finna kaj la hungara. Ne estas pruvita la klasigo de la korea kaj la japana al la altaja. Kontraste al tio, la æina kune kun la tibeta estas el la sino- aý æino-tibeta familio. La asigno de la vjetnama al æi tiu ne estas pruvita.

Sabeo FU/YAMASAKI Seikô

ÿ;